پست مدرنیسم پس از ظهور و ایجاد دگرگونی در ادبیات غرب، مورد توجه برخی نویسندگان و طیفی از شاعران معاصر فارسی قرار گرفت. شمس لنگرودی از شاعرانی است که پس از تجربه های زبانی مختلف که پیش و بعد از انقلاب از سرگذراند، به رویه ای ساختارشکنانه و زبانی هنجارگریز روی آورد. تحت تأثیر این رویکرد، برخی مختصات در شعر لنگرودی ظهور یافت که با مختصات و مولفه های پست مدرنیسم همانندی و قرابت دارد. در این گفتار، شاخصه هایی از شعر لنگرودی که با مولفه های پست مدرنیسم نزدیکی دارد و به نوعی نشانگر گرایش خودآگاه و ناخودآگاه این شاعر به پست مدرنیسم است، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. یکی از این مولفه ها، «عدم قطعیت» و تأکید بر نسبی بودن اجزا و عناصر کلام است که به نظر می رسد لنگرودی در مواردی از آن در جهت ساختارشکنی، عدم تجانس و نیز گسستِ معنایی استفاده کرده است؛ دیگر، «تناقض» (پارادوکس) است که به عنوان شگردی برای تردیدزایی و تکثر معنا در شعر لنگرودی به کار رفته است؛ «عدم پیوستگی» مولفۀ دیگری از پست مدرنیسم است که در کلام لنگرودی در جهت ایجاد تردید و شگفتی در خواننده و به کنکاش و چالش ذهنی واداشتنِ او مورد استفاده قرار گرفته است؛ از مولفه های دیگر پست مدرنیسم که در شعر لنگرودی ظهوریافته، «تعلیق» است. تعلیق به صورت ترفندی برای ابهام آفرینی به کار گرفته شده تا به واسطۀ آن، انتقال پیام و کشف معنای قطعی کلام به تعویق افتد.

پست مدرنیسم پس از ظهور و ایجاد دگرگونی در ادبیات غرب، مورد توجه برخی نویسندگان و طیفی از شاعران معاصر فارسی قرار گرفت. شمس لنگرودی از شاعرانی است که پس از تجربه های زبانی مختلف که پیش و بعد از انقلاب از سرگذراند، به رویه ای ساختارشکنانه و زبانی هنجارگریز روی آورد. تحت تأثیر این رویکرد، برخی مختصات در شعر لنگرودی ظهور یافت که با مختصات و مولفه های پست مدرنیسم همانندی و قرابت دارد. در این گفتار، شاخصه هایی از شعر لنگرودی که با مولفه های پست مدرنیسم نزدیکی دارد و به نوعی نشانگر گرایش خودآگاه و ناخودآگاه این شاعر به پست مدرنیسم است، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. یکی از این مولفه ها، «عدم قطعیت» و تأکید بر نسبی بودن اجزا و عناصر کلام است که به نظر می رسد لنگرودی در مواردی از آن در جهت ساختارشکنی، عدم تجانس و نیز گسستِ معنایی استفاده کرده است؛ دیگر، «تناقض» (پارادوکس) است که به عنوان شگردی برای تردیدزایی و تکثر معنا در شعر لنگرودی به کار رفته است؛ «عدم پیوستگی» مولفۀ دیگری از پست مدرنیسم است که در کلام لنگرودی در جهت ایجاد تردید و شگفتی در خواننده و به کنکاش و چالش ذهنی واداشتنِ او مورد استفاده قرار گرفته است؛ از مولفه های دیگر پست مدرنیسم که در شعر لنگرودی ظهوریافته، «تعلیق» است. تعلیق به صورت ترفندی برای ابهام آفرینی به کار گرفته شده تا به واسطۀ آن، انتقال پیام و کشف معنای قطعی کلام به تعویق افتد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

آثار ادبی معاصر ایران، مفاهیم متعدد اگزیستانسیالیستی را بازتاب داده است. در این میان، رویکردها و مفاهیمی است که نشان از تاملات وجودی جدی شاعر دارد. می توان داشتن رویکرد پدیدار شناسانه و بارتاب مفاهیم مرتبط با موضوعات اصلی اگزیستاتسیالیستی مانند وجود و زمان را در نظر گرفت. در این مقاله بازتاب این مفاهیم در اشعار شمس لنگرودی بررسی شد. نتایج نشان می دهد که این سه مفهوم عمده وجودی در اشعار پرتعدادی انعکاس یافته است. شاعر ضمن مراعات شعریت و منطق هنری با تمهیدات و فنون شاعری، دغدغه های اگزیستانسیالیستی خود را نیز منعکس ساخته است. از مفاهیم مرتبط دیگری که با محوریت این سه مفهوم در اشعار به چشم می خورد، این موارد را می توان نام برد: تقدم وجود بر ماهیت، جهان و در-جهان-بودن، زمانمندی، تاریخمندی، پرتاب شدگی، حیث التفاتی، دور هرمنوتیکی. با توجه به حضور مفاهیم بنیادی اگزیستانسیالیسم در اشعار شمس لنگرودی می توان با اطمینان، رویکرد اگزیستانسیالیستی را در اشعار وی ادعا کرد و بازتاب دیگر مفاهیم اصلی وجودی را نیز انتظار داشت.

نشانه های بلاغی، نقشی برجسته در فرآیند شکل گیری محتوا دارند و متناسب با محدوده ی رمزگانی بافت متنی از آن ها استفاده می شود. شمس لنگرودی از شاعران معاصر ایران است که در شعرش متناسب با محتوا و هدف، استفاده ای قابل بررسی از نشانه های بلاغی دارد. با توجّه به ارتباط بارز عاشقانه های شمس با این نشانه ها، مقاله ی حاضر به روش توصیفی-تحلیلی، نشانه های بلاغی پرکاربرد و نقش و کارکرد تعیین کننده ی آن ها را در شعر شمس بررسی می کند. تحلیل اشعار عاشقانه ی شمس، نشان می دهد محتوای عاشقانه ها دارای سه ضلع برجسته ی معشوق، عشق و شعر در یک مثلث عاشقانه است که شاعر از انواع نشانه های بلاغی برای تشریح آن استفاده نموده است. پربسامدترین نشانه ها در این اشعار در دو بخش نشانه های شمایلی و نمایه ای قرار می گیرد که به ترتیب، شاملِ تناسب، هم حروفی، تشبیه، استعاره ی مکنیه و مصرّحه، تکرار در سطح جمله و نشانه های بلاغی سبک ساز در این سروده ها به ترتیب: تناسب، هم حروفی و تشبیه است که در گسترش و تقویّت نظام عاطفی مسلّط بر عاشقانه ها نقش دارند. همچنین تراکم و ترکیب نشانه ها، خوشه های نشانه ای را پدید آورده است که تأییدی بر وجود رمزگان بلاغی در این سروده ها است. کارکرد نشانه ها و خوشه ها مخاطب را با شعر شمس، دنیای ذهنی و تجربه های زیستمانی او آشنا می کند.

یکی از شاخص های بنیادین طنز خنده آمیزبودن آن است، اما وقتی طنز مقوله های متعالی همچون مرگ را دست مایه قرار دهد، گاه با دورشدن از شاخص های بنیادی، مثل فرح بخشی، صراحت و آسان یابی، منش رهایی بخشی خود را از دست می دهد و به تلخ مایگی و اندوه کشیده می شود. ازآنجاکه مرگ برای انسان همواره مقوله ای رازآمیز و تراژیک است، دست برد طنز در آن هرگز به گشایش و رهایش قطعی نمی انجامد، بلکه صرفا می تواند با ایجاد غفلت آنی، ذهن مخاطب را از مرگ برگیرد و شادی موقتی در او پدید آورد. این مقاله نخست طنز مرگ را ژانری تلفیقی از طنز معرفی می کند و سپس، برای آشکارشدن بحث، نمودهای طنز مرگ را با بررسی شواهدی از شعر شمس لنگرودی نشان می دهد. خواهیم دید که شمس درباب مرگ و هم بسته های آن همچون وحشت از رویارویی با مرگ، بیم فناپذیری و نابودگی، بیم و نگرانی از تجزیه و فروپاشی و... گاه از سازوکارهای متنوع طنزآفرینی استفاده می کند. این مقاله نشان می دهد که آنچه در مواجهه طنزآمیز شمس با مرگ برجستگی دارد، توجه به ترس و نگرانی انسان از قطعیت مرگ و تاکید بر بعد جسمانی و تنانه انسان در جهان طبیعت است.

توجه به شاخص های اقلیمی در شعر معاصر با نظریه های نیما آغاز شد. پس از او بسیاری از شاعران، عناصر بومی اقلیم خود را در تصویرآفرینی های شاعرانه خود به کار گرفتند. شمس لنگرودی شاعری گیلانی است که عناصر بومی شمال ایران در آفرینش تصاویر شاعرانه او نقش قابل ملاحظه ای داشته است. در این پژوهش، با مطالعه کتابخانه ای و با رویکردی توصیفی-تحلیلی بر آن شدیم تاثیر شاخص های اقلیمی خطه شمال را بر تصویرهای شاعرانه اشعار شمس لنگرودی بررسی کنیم. عناصر بومی در سه سطح شاخص های جغرافیایی، فرهنگی و اقتصادی تقسیم بندی و بررسی شد. در شاخص های جغرافیایی، طبیعت، حیوانات محلی و نام مکان های خاص؛ در شاخص های فرهنگی، کاربرد واژه های محلی، کاربرد ضرب المثل ها و باورهای محلی؛ و در شاخص های اقتصادی، مشاغل و شیوه های امرار معاش مردم در تصویرهای شعری شمس لنگرودی بررسی شد. نتایج پژوهش نشان می دهد در تصویرهای شعری شمس لنگرودی، شاخص های جغرافیایی با 82. 8 درصد، بیشترین و شاخص های اقتصادی با 6. 3 درصد کاربرد، کمترین بازتاب را دارند. در شاخص جغرافیایی، طبیعت با 70. 2 درصد، بیشترین نقش را در آفرینش تصاویر شاعر ایفا می کند.

زمینه و هدف: نزار توفیق قبانی(1923 1998) و محمدتقی شمس لنگرودی(1329) از شاعران نامدار ادبیات معاصر سوریه و ایران هستند که در این مقاله با تکیه بر تشابهات سبکی، شعرشان در سه سطح زبانی، ادبی و فکری تحلیل شده است. هدف کلی این است که مشخص شود دو شاعر با وجود تعلق داشتن به دو ادبیات متفاوت، چه وجه شباهتی در زبان، ادبیّت و محتوا باهم دارند. روش: این بررسی با مطالعه کتابخانه ای و به شیوه توصیفی تحلیلی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق اشعار قبانی و لنگرودی میباشد. یافته ها: قبانی و لنگرودی در سطح زبانی از هنجار زبانی و قالب شعر کلاسیک عدول کرده اند و شعر نو و سپید سروده اند. قبانی با توجه به زمانه شاعری، دیرتر به شعر نو روی آورده است اما لنگرودی شاعر شاخص شعر منثور بعد از انقلاب اسلامی است. واج آرایی، جناس و تکرار واژه در موسیقی درونی آنها شاخصه سبکی دارد که در هر دو تکرار واژه بیشتر است. در سطح لغوی از واژه های روزمره و متداول زمانه استفاده کرده اند. واژه سازی و ترکیبات نو، علاقه مندی به کاربرد برخی واژه های مربوط به زندگی پیرامونشان شاخصه سبکی هر دوی آنهاست. در سطح نحوی، ادغام زبان کلاسیک و گفتاری، گرایش به زبان مردمی، نزدیک کردن زبان شعر به نثر، کوتاه نویسی و کاربرد ترکیبهای نو مشترک هستند. در سطح ادبی، شباهت آنها در نوآوری عناصرخیال کلاسیک، سادگی تصاویر و تصویرسازی از عناصر پیرامونشان میباشد. این شباهت در آرایه های تشبیه، استعاره، نماد و تلمیح فراوانی دارد. دغدغه مشترک آنها در سطح فکری، همسویی با واقعیت جامعه، مشکلات انسان معاصر و انتقادات اجتماعی سیاسی است. نگاه رمانتیسمی به مسأله عشق، انعکاس مسائل مهم جامعه از جمله مسأله فلسطین و قدس در شعر قبانی، انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی در شعر لنگرودی وجه تشابه آنهاست و تفاوت آنها توجه به عواطف شخصی و مشکلات جامعه خودشان است که در این محتواها دیده میشود. نتیجه گیری: آنچه که این دو شاعر را با زبان متفاوت کنار هم قرار میدهد، نوع برخورد آنها با زبان، ادبیّت، فرم و شکل و اندیشه است. هر دو با نگرش تازه به شعر روی آوردند و با عبور از سنت شعر کلاسیک به نوآوری دست یافتند. زبان تازه، خیال تازه و محتوایی همسو با واقعیت جامعه معاصر، مناسب عواطف روحی انسان معاصر دارند.